چى دواى گشتپرسى له‌كوردستان هه‌رێمى كوردستان چۆن رووبه‌رووى ئابلوقه‌ى ئابورى په‌راوێزخستنى نێوده‌وڵه‌تى هه‌ره‌شه‌ى جه‌نگى حكومه‌تى عێراقى ده‌بێته‌وه؟
 30/09/2017  805
چى دواى گشتپرسى له‌كوردستان
هه‌رێمى كوردستان چۆن رووبه‌رووى ئابلوقه‌ى ئابورى په‌راوێزخستنى نێوده‌وڵه‌تى هه‌ره‌شه‌ى جه‌نگى حكومه‌تى عێراقى ده‌بێته‌وه؟
د.عوسمان عه‌لى،
ئاماده‌كردنى: د.عوسمان عه‌لى، دكتۆرا له‌زانكۆى تۆڕنتۆى كه‌نه‌دى ــ مامۆستاى زانكۆ.
ده‌نگدان له‌به‌رژه‌وه‌ندى راپرسى هه‌رێمى كوردستان، گه‌لى كورد له25 ئه‌يلول مێژووێكى پڕشنگدارى تۆماركرد، هه‌روهها نامه‌يه‌كى ئاراسته‌ى جيهان كرد، كه‌ئێمه‌ناتوانين له‌گه‌ڵ عێراق بژين، كه عه‌قڵيه‌تێكى تائيفى و شۆڤێنى حكومى ده‌كات، وڵات ه‌ێزێكى تاريك بينى داعشى باڵاده‌سته به سه‌ريه‌وه، به‌ڵام به مۆركێكى مه‌زهه‌بێكى تر.
پێويسته ئێمه خۆمان سه‌رقاڵ نه‌كه‌ين به گێرانى ئاهه‌نگ و هه‌ڵسين بهه‌ه‌ڵسه‌نگاندنى پرۆسه‌كه، بۆ ئه‌وه‌ى بۆ رۆژه‌سه‌خته‌كانى داهاتوو چى بكه‌ين، من نامه‌وێت ره‌شبينبم، به‌ڵام پێويسته ئه‌وه بزانين رۆژانى داهاتوو قورسه له هه‌موو رووێكه‌وه، هه‌ندێكى خۆمان دروستمان كردووه.
سه‌ركرده‌كانى كورد ــ هه‌ندێك هه‌ڵه‌ى زۆريان ــ كردووه، كه هه‌لى گونجاوه‌وه‌ك پاساو بۆ ده‌سه‌ڵات دارانى به‌غدا له‌ساڵى 2003 تا 2017 بۆ به‌رده‌وامى دانى به‌سياسه‌تى دوژمندارانه‌ى به‌رامبه‌ر كوردستان و بهه‌ێزكردنى پێگه‌ى سه‌ربازى و ئه‌منى، به‌ڵكو سه‌كردايه‌تى كورد رۆڵى هه‌بوو له بهه‌ێزكردنه‌وه‌ى ئه‌و كيانه‌ى كه‌سه‌ر له نوێ دوژمنداريه‌تى كورد كات، سه‌ركرده‌و پارته كورديه‌كان له سه‌رده‌مى جه‌عفه‌رى و ماليكى و عه‌بادى زۆر گوێيان به پێشێلكارى ده‌ستوورى نه‌ده‌دا به‌هۆى ئه‌وه‌ى پاره‌يه‌كى زۆريان له به‌غدا بۆ دههات، سه‌ركرده‌كانى كورد ئه‌و پاره‌يان بۆ دامه‌زراندنى ژێرخانى ئابوورى كوردستان به‌كار نهه‌ێنا، به‌ڵكو زۆربه‌يان بۆ ئامانجى كه‌سى و حزبى و هاندانى شێوازى تر به كاربردنى بكوژ له نێوان چينه‌كان كه هه‌ندێك گه‌يشته لوتكه به‌فێڵ ناياسايى.
زۆرێك له‌سه‌كرده‌كانى كورد له‌كاور و بارى سياسى به ئه‌ندازه‌ى ته‌مه‌نى سه‌ركرده‌كانى حزبى ده‌عوه‌ى فه‌رمانڕه‌واى عێراق ئه‌زموونيان هه‌يه له سياسه‌ت، سه‌ركرده‌كانى كورد ه‌ێزى ئاسمانى عێراقيان دروستكردووه به هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ ئه‌مريكا و دايان به‌عێراق، كه نوێترين فرۆكه و تۆپ و ده‌بابه‌يان ه‌ێنا، هه‌روهها به‌ژداربوون له‌دروستكردنه‌وه‌ى ده‌زگا ئه‌منيه‌دابڵۆسێنه‌ره‌كان.
كورد كه‌م ته‌رخه‌م بوو له‌دروستكردنى ه‌ێزێكى سه‌ربازى ه‌ێرشبه‌ر، ه‌ێزى پێشمه‌رگه وه‌ك ه‌ێزى پارێزه‌ر مايه‌وه، به چه‌كى ساده‌به‌نيسبه‌ت ه‌ێزى سه‌ربازى عێراق، هه‌روه‌ك سه‌كرده‌كانى كوردى لايه‌نگرى ماليكى و ئێران هاوكارى عێراقيان كرد له ژێر به‌ندى حه‌فتى نه‌ته‌وه يه‌كگرتووه‌كان ــ ئه‌نجومه‌نى ئاسايش ــ بێته‌ده‌ره‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى له‌ناوبردنى به‌كۆمه‌ڵى عه‌ره‌بى سووننه‌و بوونيان له كوردستان سه‌كردايه‌تى كورد نه‌يتوانى له خزمه‌ت دروستكردنى ه‌ێزێكى سياسى و سه‌ربازى به‌كاريان به‌ێنێت بيانخاته ژير هه‌ژموونى خۆى، ئه‌وه ئه‌وانن جارێكى تر له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتى داپڵۆسه‌ر رێك ده‌كه‌ون، كه بڕيارى وێرانكردنى شاروگونده‌كانى دان.
راسته سووربوونى سه‌ركردايه‌تى كورد له سه‌ر راپرسى جێگاى رێزه لاى هه‌موو كورد، له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو پاڵه‌په‌ستۆ نێوده‌وڵه‌تى و هه‌ڕه‌شانه‌ى به‌غدا و ه‌ێزه هه‌رێميه‌كان، به‌ڵام دبلۆماسيه‌كى كاراى نه‌بوو پێش راپرسى له سه‌ر ئاسته‌كانى هه‌رێمى و نێوده‌وڵه‌تى، ئه‌وه‌ش له بريارێكى ئه‌نجومه‌نى ئاسايش له به‌رژه‌وه‌ندى عه‌بادى سه‌رچاوه‌ى گرتووه، كه ئيدانه‌ى راپرسى كرد، دبلۆماسيه‌تى به‌غدا سه‌ركه‌وتنى گه‌وره‌ى به ده‌ست ه‌ێنا له مێژووى حكومه‌ته‌كانى عێراقى له سياسه‌ى ده‌ره‌وه‌به‌ده‌ستيان نهه‌ێنابوو.
ئه‌گه‌رچى حكومه‌تى به‌غدا زۆربه‌ى به‌نده‌كانى ده‌ستوورى تايبه‌ت به بنياتنانى سيسته‌مێكى ديموكراسى و فيدڕالى پێشلێكردووه، ئێستاش تاوانى دژ به مرۆڤايه‌تى له دژى عه‌ره‌بى سوونه ئه‌نجام ده‌دات، ئه‌و شكسته‌ش ده‌گه‌ڕيته‌وه‌بۆ دبلۆماسيه‌تى كوردى كورتبينيان بۆسروشتى بريارى ئه‌مريكى و سياسه‌تى بۆش و ئۆباما، كه عێراقيان وه‌ك پارچه‌يه‌ك زێر پێشكه‌شى ئێران كرد، ئه‌و پێداگريه‌ى مه‌سعوود بارزانى به‌رامبه‌ر راپرسى ئه‌نجامى دا كه بووه مێژووێكى پرشنگدار، پێويست بوو جه‌لال تاڵه‌بانى له كاتى نووسينه‌وه‌ى ده‌ستوور ئه‌نجامى بدات، كه زامنى ئه‌نجامدانى راپرسى به روون و ئاشكرايى بكات، سه‌كردايه‌تى كورد به‌بێ پاساوێكى مه‌عقوڵ بێده‌نگ بوون له به‌رامبه‌ر جێبه‌جێ نه‌كردنى ماده‌ى 140 له ده‌ستوورى عێراقى كه پێويست بوو له كۆتايى ساڵى 2007 جێبه‌جێ بكرێت، ئێستاش هه‌رێمى كوردستان تاوان بارده‌كه‌ن به پێشێلكردنى ده‌ستوور.
سه‌كرده‌كانى كورد هه‌ڵوێستێكى سياسى روونيان ده‌رنه‌بڕى كاتێك ماليكى 19 به‌ندى له رێكه‌وتنى هه‌ولێر پێشێل كرد له رێكه‌وتنى ساڵى 2014، ياخود كاتيك سه‌ركرده‌كانى شيعه‌ره‌تيان كرده‌وه چاوه‌روانى گه‌يشتنى وه‌فدى كوردى بكه‌ن، بۆ پێدانى متمانه به ماليكى، وه‌فدى كوردى به ه‌ۆى پاڵه‌په‌ستۆى ئه‌مريكا به‌ملكه‌چى رۆيشتن بۆ به‌غدا، ئه‌وه‌ش پاڵى به عه‌بادى وه‌نا، كه گوێ نه‌داته داواكاريه‌كانى كورد و ده‌ست بكات به پێداگرى و له‌زۆر لايه‌ن نكۆڵى له‌مافى بكات، توندتر له ماليكى دژايه‌تى كورد كات، به‌ڵام به‌شێوازێكى دبلۆماسيى.
چى دواى راپرسى؟ چه‌ند كارێك هه‌يه‌پێويسته‌له‌ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ئه‌نجام بدرێت له‌لايه‌ن حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستا:
1ــ يه‌كخستنى به‌ره‌يى ناوخۆ:
پێويسته سه‌ركه‌وتنى راپرسى تووشى سه‌ركه‌شيمان نه‌كات كه‌ده‌وڵه‌تى سه‌ربه‌خۆى كوردستانمان چه‌سپاند، رۆژانى داهاتوو پڕه‌له‌چاورواننه‌كارى ناخۆش و ته‌حه‌دى قورستر له‌وانه‌ى رابردووه، پێش هه‌مووشت پێويستمان به‌رێكخستنه‌وه‌ى ماڵى كورديه، ئه‌وه‌ش پێويستى به‌قوربانى دانى گه‌وره‌و دوورخستنه‌وه‌ى به‌ژه‌وه‌ندى ته‌سكى حزبيه، هه‌روه‌ك پێويسته‌ئه‌وانه‌مان له‌بير نه‌چێت، كه له‌گه‌ڵ قاسمى سلێمانى سه‌رقالى پيلان دانان بوون بۆ له‌باربردنى راپرسى له‌كاتژمێره‌كانى كۆتايى له شارى كه‌ركوك، كه‌واته تابورى شه‌شه‌مى لايه‌نگر بۆ ئێران هه‌يه، چالاكى تێكده‌رانه‌ى نه‌وه‌ستاندووه له شوێنى بريار له چوارچێوه‌ى پارته كوردستانيه‌كان.
چاوه‌روان ده‌كرێت ئابلوقه‌يه‌كى ئابوورى توندى هه‌رێمى بخرێته سه‌ركوردستان هه‌روه‌ك به‌راشكاوانه رايانگه‌ياندووه كه له‌ميانه‌ى ئابلوقه‌وه شۆرشى برسيكردن دژ به كوردستان ئه‌نجام ده‌ده‌ن، به‌و ئومێده‌ن كه دۆخێك دروست بكه‌ن سه‌ركرده‌كانمان به ناچارى بگه‌ڕينه‌وه به‌غدا و ته‌سليم به عه‌بادى بن، كه له‌و ماوه‌يه دكتاتۆريه‌تى عه‌بادى بۆ كورد ئاشكرابووه، له‌راستيدا لێدوانه‌كانى عه‌بادى به‌رامبه‌ر كورد، لێدوانه‌كانى سه‌دام حسێنمان بير ده‌خاته‌وه، به‌ڵێ سه‌كرده‌كانى به‌غدا له ميانه‌ى ئابلوقه‌ى ئابوورى و په‌راوێزخستنى دبلۆماسى پيلانيان دژى كورد ئه‌نجام دا، ئێستاش ده‌يانه‌وێت هه‌مان ئه‌زموون دووباره‌بكه‌نه‌وه‌له‌ميانه‌ى ميلىشاكانى حه‌شدى شه‌عبى له كوردستان كه‌شێكى هاوشێوه‌ى كه‌شى دواى راپه‌رينى 1991 دروست بكه‌نه‌وه، گه‌لى كوردى سته‌مديته له‌و ده‌ستكه‌وته مێژووييه بێبه‌ش بكه‌ن، نوخبه‌ى ده‌سه‌ڵاتدار پێوسته ئاورێك له داواكاريه‌كانى گه‌لى كورد بنه‌وه، مووچه‌ى هه‌ڵگيراويان پێ بده‌نه‌وه له ماڵى ده‌وله‌ت، له‌و رۆژگاره برسيه‌كان ده‌بينن سه‌كرده‌كانيان له‌و په‌ڕى خۆشى ده‌ژين ئه‌وان تواناى به‌ره‌نگاريان نامێنێت، حه‌زده‌كه‌م سه‌رنجى خوێنه‌ران راكێشم بۆ وانه‌يه‌كى به‌پێز له‌سيره‌ى نه‌به‌وه‌ى، كاتێك قوره‌يش پێوه‌نديان له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ر و هاوه‌ڵانى پچراند له مه‌كه، ئه‌و رۆژگاره‌زۆر سه‌خت بوو، هاوه‌ڵێكى پێغه‌مبه‌ر هات سكاڵاى برسێتى خۆى كرد، پێغه‌مبه‌ر سكى موباره‌كى پێ نيشاندا كه به‌ردى لێ به‌ستبوو له برسان، له‌و رۆژگارههاوبه‌شى ژيانى كۆچى دوايكرد بوو، به‌ڵام له كۆتايى سه‌ركه‌وتن بۆ ئه‌وان بوو.
2ــ كرانه‌وه به‌رامبه‌ر عه‌ره‌ب و توركمان له كوردستان:
ناتوانين ناوچه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێم بلێكێنينه‌وه، كه ده‌ستوورى عێراقى له ئه‌نجامى لاوازى دبلۆماسى كوردى شوێنكه‌وته‌ى ئه‌مريكا كرا به‌ــ كێشه‌له‌سه‌ره‌كان ــ به‌ر له‌وه‌ى زمانه‌تى ته‌واويان پێ نه‌درا، پێويسته پرۆژه‌يه‌كى كامڵ و كراوه كه مافى راسته‌قينه‌ى بۆ توركمانه‌كان هه‌بێت له رێى نوێنه‌رى (به‌ره‌ى توركمانى) و عه‌ره‌ب له ميانه‌ى كۆبوونه‌وه‌ى عه‌ره‌بى سياسى له كه‌ركوك.
پێوسته ده‌ست له سياسه‌تى كڕين هه‌ڵگرين له نێوان عه‌ره‌ب و توركمان و ته‌عاملكردنى جدى له گه‌ڵيان له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانى راسته‌قينه‌ى خاوه‌ن نفوز، ئومێده‌وارم سه‌ركردايه‌تى كورد له رۆژانى داهاتوو پرۆژه‌يه‌كى فران پێشكه‌ش بكرێت بۆ زه‌مانه‌تى مافه‌كانى عه‌ره‌ب و توركمان، ئه‌و پرۆژه‌يه ئه‌گه‌ر جێبه‌جێ بكرێت پاڵه‌په‌ستۆى هه‌ندێك وڵاتانى ناوچه‌كه‌كه‌م ده‌كاته‌وه.
3ــ پێوه‌ندى له‌گه‌ڵ هه‌ندێك وڵاتانى ناوچه‌كه‌پێدانى زه‌مانه‌تى پێويست:
شكستى دبلۆماسيه‌تى كوردى پێش راپرسى به‌شێوه‌يه‌كى روون ده‌ركه‌وت له‌گه‌ڵ توركياى هاوپه‌يمانيان، له رابردوو سه‌كرده‌كانى هه‌رێم و حكومه‌تى پارتى داد و گه‌شه‌پێدان له ئه‌نقه‌ره هه‌وڵى زۆرى دا له‌بنياتنانى هاوپه‌يمانيه‌تێكى سياسى پاڵپشت به‌به‌رژه‌وه‌ندى ئابوورى و سياسه‌تى ئه‌منى هاوبه‌ش، به‌ڵام دبلۆ ماسيه‌تى كوردى ئه‌و بهها به ه‌ێزه‌ى ناوچه‌يى له ده‌ستداوه، له‌گه‌ڵ هاتنى بن عه‌لى يه‌ڵدرم و لادانى داود ئۆغلۆ، كه‌سياسيه‌كى دوربين ولێزان بوو بۆ چاره‌سه‌رى كێشان، ئه‌وه‌جگه‌له‌وه‌ى هاوسۆزبوو له‌گه‌ڵ ويسته ره‌واكانى كورد، پێويسته حكومه‌تى هه‌ريمى كوردستان ده‌ستپێشخه‌رى بكات له‌گه‌ڵ حكومه‌تى توركيا نيه‌تى خۆى بۆ روون بكاته‌وه له ئه‌نجامدانى راپرسى و دانوستان بكات له سه‌ر ئه‌و مه‌رجانه‌ى ره‌چاوى دۆخى حكومه‌تى توركيا بكات، كه ترسى له پيلانى رۆژئاوا هه‌يه له‌سه‌رى، له رابردووش هه‌وڵێكى كوده‌تا ده‌ربازى بوو، هه‌روهها له ميانه‌ى پاڵپشتى ئه‌مريكا بۆ ئيداره‌ى پارتى كرێكارانى كوردستان له رژئاوا مه‌ترسى توركياى زياتر كردووه، ئه‌وه‌ش ده‌كرێت له رێگاى به كاره‌ێنانى سه‌ركرده‌كانى توركمان و سه‌ركرده‌و كه‌سايه‌تيه ئيسلاميه‌كانى هه‌رێمى كوردستان و كوردستانى توركيا كه پێوه‌ندى باشيان هه‌يه له‌گه‌ڵ حكومه‌تى ئه‌ردۆگان بۆ رازيكردنى ئه‌ردۆگان بۆ پێويستى راپرسى به‌ر له ئه‌نجامدانى.
له ئێستادا سه‌ركرده‌كانى توركيا ــ به‌حه‌ق، يان ناحه‌ق ــ هه‌ست ده‌كه‌ن، كه بارزانى له چوارچێوه‌ى پيلانى ئسرائيلى ــ ئيمارات ــ سعوودى ده‌جوڵێته‌وه، بۆ ده‌وره‌دانى توركيا له به‌ر كيانێكى كوردى، كه له‌خانه‌قين ده‌ست پێ ده‌كات له ده‌ريايى سپى كۆتايى دێت، له داهاتووش ئيسرائيل و ويلايه‌ته يه‌كگرتووه‌كان بنكه‌ى سه‌ربازى له‌و كيانه كورديه داده‌نێنن، له پێناو ده‌وره‌دانى توركيا و كه‌مكردنه‌وه‌ى رۆلى له ناوچه‌كه، هه‌روه‌ك توركيا پێى وايه ئێستا راپرسيه‌و پاشان سه‌ربه‌خۆييه، ئه‌وه‌ش پێشينه‌يه‌كى مه‌ترسيدار دروست له كات له سه‌ر كورد له توركيا.
به‌كورتى حكومه‌تى توركيا هه‌ست به‌پيلان ده‌كات له دژى، كورد جێبه‌جێى ده‌كات له رێگاى مه‌سعوود بارزانى، هه‌روه‌ك له‌و دوايه كه ئه‌ردۆگان زۆر به ناشيرنى وه‌سفى بارزانى كرد، كه نه‌زان و نه‌بوونى شه‌رعيه‌ت و شێخى ده‌ره‌به‌گ، كه ه‌يچ بههايه‌كى نيه ئامرازێكه به‌ده‌ستى ئيسرائيل بۆ جێبه‌جێكردنى پيلانه بوچه‌كانيان دژى توركيا، هه‌رێمى كوردستانى به‌كيانێكى ئيرهابى وه‌سفكرد، هه‌روه‌ك هه‌ڕه‌شه‌ى پشتشكاندى هه‌رێمى ده‌كرد له ميانه‌ى ئابلوقه‌ى ئابوورى رێگرى له ره‌وانه‌كردنى نه‌فتى هه‌رێمى كوردستان، ئه‌وه‌ى يارمه‌تى ده‌رى ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ى ئه‌ردۆگانه، نه‌بوونى حكمه‌ته له‌لايه‌ن ده‌ستگاكانى ئاسايش له هه‌رێمى كوردستان كه رێگايان به هه‌ندێك هه‌ڵس و كه‌وتى هه‌ڵه‌دا لايه‌ن هه‌ندێك كه‌س ئاڵاى ئيسرائيليان به‌رزكرده‌وه، له‌كاتى پاڵپشتى كردنى راپرسى له هه‌ندێك وڵاتى ئه‌وروپا و هه‌ندێك شارى كوردستان، هه‌روهها هه‌ندێك لهه‌ه‌وادارانى په‌كه‌كه‌رۆلى به‌رچاويان هه‌بوو له‌دروستبوونى ئه‌و ناكۆكيه‌بارزانى و ئه‌ردۆغان، كه‌ماوه‌يه‌كى كورت بارزانى له كرێگرته‌يه‌كى ميتى توركى و ده‌ره‌به‌گێك كه كوردستانى فرۆشتبووه توركيا، كرديان به‌پاڵه‌وانێكى نه‌ته‌وه‌يه‌يى، له‌كاتێدا هه‌ده‌په‌و په‌كه‌كه‌بڕوايان به سه‌ربه‌خۆيى نيه بۆ كوردستان، به‌ڵكو جه‌خت له سه‌ر به‌رێوبردنى خۆجێى هه‌يه، هاوپه‌يمانى كردن له‌گه‌ڵ چه‌په‌كانى عه‌ره‌ب و تورك بۆ دروستكردنى به هه‌شتێكى ماركسى له رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست.
له‌به‌ر ئه‌و ه‌ۆكارانه‌چاوه‌روان ده‌كرێت توركيا كاردانه‌وه‌ى توندى ببێت به‌رامبه‌ر بهه‌ه‌رێم، ئه‌گه‌ر جێبه‌جێيان بكات ده‌بنه‌گوزى كه‌مه‌رشكێن له‌ئابوورى هه‌رێم، ئابوورى هه‌رێم ئابووريه‌كى لاوازه، ژێرخانى ئابوونى له‌ده‌ستداوه، سياسه‌تى ئاسايشى خواردنمان نيه‌بۆ رێگرى له‌و گوزره‌كاريگه‌رانه‌له‌گه‌لى كورد كه‌به‌سياسه‌تى بڕينى موچه‌تێپه‌ڕێ، كه‌پێى ده‌گوترێت "پاشه‌كه‌وتى به‌زۆر" كه‌رێژه‌يه‌كى زۆرى له‌دانيشتوانى هه‌رێمى گرته‌وه، كه‌له‌ژێر ه‌ێڵى هه‌ژارى ده‌ژين، ئێمه‌نامانه‌وێ ببينه‌به‌تاڵكردنه‌وه‌ى خۆراگريه‌كان، به‌ڵام پرسيار ده‌كه‌ين چه‌ند و چۆن ئه‌و گه‌له‌ده‌توانێت ته‌حه‌مولى ئه‌و ئابلوقه‌سێ لايه‌نيه‌بكات، كه‌له‌نێوان به‌غدا و ئه‌نقه‌ڕه‌و تهه‌ران منداڵانه‌به‌ربووينه‌خوێنى ئه‌و گه‌له، كه‌كه‌وتۆته‌ده‌ستى نوخبه‌يه‌كى ده‌سه‌ڵاتدارى گه‌نده‌ڵ؟
كه‌واته‌پێويستمان به‌سياسه‌تێكى كارا و لێهاتووانهه‌ه‌يه‌دڵسۆزانى خاوه‌ن توانا پێى هه‌ڵستن، نه‌ك ئه‌و گه‌نده‌ڵكارانه‌ى بوونهه‌ۆى زيان گه‌ياندن به‌دبلۆماسيه‌ت و ه‌ۆى ئه‌و په‌راوێزخستنى كورد له‌ناوه‌نده‌نێوده‌وڵه‌تيه‌كان.
گرنگترين ده‌سپێك دۆزينه‌وه‌ى رێگايى گه‌يشتنى حكومه‌تى هه‌رێمه‌به‌تايبه‌ت له‌گه‌ڵ توركيا، ئاشكرايه‌ئه‌ردۆگان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى تونده‌بۆ ئه‌وشتانه‌ى ده‌بنه‌زيان بۆ حكومه‌ته‌كه‌ى و به‌رژه‌وه‌ندى توركيا، به‌ڵام كه‌سێكى براگماتى و به‌سۆزه‌له‌گه‌ڵ ئه‌وپرسانه‌ى كه‌پێوه‌ستن به‌ئيسلامه‌وه، بۆيه‌وه‌ك قۆناغى يه‌كه‌م ده‌كرێت داوا له‌سه‌ركرده‌ى پارته‌ئيسلاميه‌كان و كه‌سايه‌تيه‌ئيسلاميه‌كان بكرێت هه‌ڵسن به‌نێوه‌نگيرى بۆ كه‌م كردنه‌وه‌ى ئه‌و ئاڵۆزيه‌ى ئێستاى پێوه‌نديه‌كانى نێوان هه‌رێمى كوردستان و توركيا. ئه‌وه‌ش له‌رێگاى پێدانى هه‌ندێك زه‌مانات به‌حكومه‌تى توركيا له‌شێوه‌ى:
1ـــ راگرتنى ئه‌و ياريه‌ى له‌نێوان هه‌ندێك لايه‌ن و كه‌سايه‌تى له‌سه‌ر كورد حيساب و ئيسرائيل، چه‌ندين لايه‌نى عه‌ره‌بى و رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌راستى پێوه‌ندى نه‌ێنيان هه‌يه‌له‌گه‌ڵ ئيسرائيل، به‌ڵام رێزى هه‌ستى گه‌لانى مسوڵمان ده‌كه‌ن، ئاشكراى ناكه‌ن به‌هۆى ده‌رچوون له‌راى گشتى، ئيسرائيل كيانێكى سياسى شه‌ره‌نگێزه، ه‌يچ بههايه‌ك نازانێت، دژى گه‌لانه‌به‌تايبه‌ت كورد، چه‌ندين به‌ڵگه‌ى بهه‌ێزم لايه‌بۆ نمونه‌جه‌خت ده‌كه‌نه‌وه‌له‌وه‌ى له‌ساڵى 1975 ناوه‌نده‌كانى صهه‌يۆنى و ته‌ل ئه‌بيت كيسه‌نجه‌ر و ئيدراه‌ى سه‌رۆك قۆرديان بروا پێه‌ێنا بۆ رازى كردنى شا له‌بڕينى هاوكارى له‌بزوتنه‌وه‌ى كوردى به‌داوايه‌له‌لايه‌ن ئه‌نوه‌رساداتى سه‌رۆكى مصرى، ئه‌نوه‌ر سادا گوتى ناتوانين سولح له‌گه‌ڵ ئيسرائيل بكه‌ين مادام كيسه‌نجه‌ر هه‌ڵناستێ به‌كه‌مكردنه‌وه‌ى پاڵه‌په‌ستۆى ئه‌مريكى له‌سه‌ر عێراق له‌رێگاى بڕينى هاوكارى ئه‌مريكى و ئيسرائيلى بۆ مصطفى بارزانى له‌پێناو دروستكردنى كه‌شێك بۆ رێكه‌وتن له‌گه‌ڵ ئيسرائيل.
هه‌موومان له‌بيرمانه‌چۆن مۆسادى ئيسرائيلى له‌ساڵى 1999 عه‌بدوڵا ئۆجه‌لانى ده‌ستگيركر و ته‌سليمى توركياى كرده‌وه، ئيسرائيل ده‌سه‌ڵاتێكى ره‌گه‌زپه‌رستى شه‌رانگێزه، ته‌نانه‌ت به‌شێكى له‌جووله‌كه‌ش خۆيان به‌رى ده‌كه‌ن له‌كاره‌كانى ئيسرائيل، ئه‌وه‌جگه‌له‌وه‌ى زه‌وى مسوڵمانانى داگيركردووه.
2ــ پێدانى هه‌ندێك زه‌ماناتى ئه‌منى به‌توركيا له‌رێگاى رێكه‌وتنى ئه‌منى پێدانى ئيمتيازاتى ئابوورى بهه‌ێز بۆ ماوه‌يه‌كى دوورمه‌ودا، رێگادان به‌فراوانكردنى بنكه‌سه‌ربازيه‌كانى ئێستاى توركيا له‌كوردستان، ئه‌وه‌ش به‌شێوه‌يه‌كى كاتى بۆ پێدانى دڵنيايى زياتر.
3ــ دانيشتن له‌گه‌ڵ به‌ره‌ى توركمانى به‌مه‌به‌ستى پێدانى مافى زامنكردنى به‌ژداريان له‌به‌رێوبردنى ناوچه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێمى كوردستان، ئه‌و پێدانه‌لاى ئاردۆگان گرنگه‌چونكه‌ئه‌و سووره‌پاڵپشتى، ئه‌وه‌ش له‌لايه‌ن بزوتنه‌وه‌ى كارى نه‌ته‌وه‌يى به‌سه‌رۆكايه‌تى ده‌وڵه‌ت باخچه‌لى، چونكه‌ئه‌و بزوتنه‌وه‌يه‌پاڵپشتى توركمان به‌كارى يه‌كه‌مى ده‌زانێت له‌يه‌كه‌مينه‌كانى سياسه‌تى ده‌ره‌وه‌يانه.
4ــ داواكردن له‌د.عه‌لى قه‌ره‌داغي وم صلاح الدين بههائه‌دين له‌گه‌ڵ بژارده‌يه‌ك له‌زانايانى كوردستان هه‌ڵسن به روونكردنه‌وه‌ى ئه‌ودۆخه‌ى كهه‌ه‌رێمى ناچاكرد به‌ئه‌نجامدانى راپرسى.
5ــ هه‌رێم ئاماده‌يى نيشان بدات بۆ دروستكردنى كيانێكى فيدڕالى له‌گه‌ڵ ه‌ێزه‌سونيه‌كان، پاشان ئه‌و كيانه‌ئاماده‌سازى بكات بۆ كۆنفيدڕالى له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتى بغدا، هه‌رچه‌ند حكومه‌تى به‌غدا نه‌كيانى فيدڕالى سونى قبوڵ ده‌كات، نه‌كۆنفيدڕالى، به‌ڵام ده‌بێته‌به‌ڵگه‌يه‌كى بهه‌ێز له‌ده‌ست سه‌ركردايه‌تى كوردستان بۆ رازى كردنى توركيا و وڵاتانى ناوچه‌كه، كه‌كورد ه‌ۆكارى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ناوچه‌كه‌نيه، به‌ڵكو ئه‌وه‌به‌غدايه‌پێكه‌وه‌ژيان و هاوبه‌شى ره‌ت ده‌كاته‌وه.
6ــ داوابكرێت هه‌ندێك وڵات و ده‌زگا له‌وڵاتانى خه‌ليج داوا قه‌ناعه‌ت به‌حكومه‌تى توركيا بێنن، هه‌ره‌شه‌كانى كه‌م بكاته‌وه‌و هه‌نگاو نه‌نێت دژى هه‌رێمى كوردستانى، هه‌ڕه‌شه‌كانى توركيا له‌قازانجى كۆمارى ئيسلامى ئێرانه‌و فراوانبوونى ده‌سه‌ڵاتى تائيفيه، له‌ماوه‌يه‌كى دوورتر زيان به‌حكومه‌تى ئه‌ردۆگان ده‌گه‌ينێت، ئيڕان هاوكارى هاوپه‌يمانى ئه‌مريكى و رۆژئاوا بوو بۆ روخانى حكومه‌تى تاليبان و پيرۆزبايكردن له‌كوده‌تاكه‌ى مصر، چونكه‌لێدان بوو له‌به‌رژه‌وه‌ندى ئيخوان موسليمين.
7ــ ناردنى وه‌فدێكى گه‌وره‌به‌سه‌رۆكايه‌تى كاك مه‌سعوود و سه‌كرده‌كانى يه‌كێتى نشتيمانى كوردستان بۆ رازيكردنى حكومه‌تى ئێران كه‌كوردستان سه‌ربه‌خۆيه، نه‌ئه‌مرۆ نه‌له داهاتوو نابێته‌بنكه‌يه‌ك زيان به‌به‌رژه‌وه‌ندى كۆمارى ئيسلامى بگه‌ينێت، پێدانى ئه‌و زه‌مانه‌تيانه‌ى پێشتر ئاماژه‌مان پێكرد بۆ توركيا، له‌گه‌ڵ ره‌زامه‌ندى له‌سه‌ر هه‌ندێك ميكانزمى ئه‌منى هاوبه‌ش بۆ دڵنيايى ئێرانيه‌كان، كهه‌ه‌ريمى كوردستان ه‌يچ به‌كارى ناه‌ێنێت دژى به‌رژه‌وه‌نديه‌كانى ئێران، چونكه‌ئێران ده‌يه‌وێت پشكى هه‌بێت له‌پرۆژه‌كانى ده‌ره‌ێنان و ره‌وانه‌كردنى نه‌فت و غاز.
8ــ داواكردن له‌حكومه‌تى ئێرانى رۆڵ بگێرێت له‌نێوندگيرى نێوان به‌غدا و هه‌ولێر بۆ رێكه‌وتن له‌سه‌ر سيسته‌مى كۆنفدڕالى، ره‌زامه‌ندى نيشاندان له‌سه‌ر هه‌ندێك پرسى سنوور و كه‌په‌يوه‌سته‌به‌سامانى سروشتى وه‌ك ئاو وهابه‌شى له هه‌ندێك پرۆژه‌ى ئابوورى كه‌مۆركێكى ستراتيژى گه‌وره‌يان پێوه‌يه.
9ـــ ده‌ستكردن به‌سه‌ردانى دبلۆماسى له‌وڵاتانى يه‌كێتى ئه‌وروپا و له‌گه‌ڵ ئيمتيازات له‌كه‌رتى نه‌فت و غاز، چونكه‌ده‌ستكردن به‌جوڵه‌ى دبلۆماسى له‌ئه‌مريكا و يه‌كێتى ئه‌وروپا ئاسانتره‌له‌جوڵه‌كردن له‌وڵاتانى دراوسێ و ناوچه‌كه.
به‌كورتى: قۆناغى دواى راپرسى ئاسانتر نيه‌له‌قۆناغى ئه‌نجامدانى راپرسى و پێويستى به‌ده‌ستپێشخه‌رى كرده‌يى و خێرا هه‌يه‌بۆ رێكخستنه‌وه‌ى ئه‌و ناكۆكيانه‌ى له‌ماڵى كورد هه‌يه، ئاوڕدانه‌وه‌بۆ كاره‌ساته‌كانى به‌سه‌ر گه‌لى كورد هاتووه‌له‌لايه‌ن سته‌مكاران، هه‌روه‌ك پێويستمان به‌دانانى نه‌خشه‌رێگايه‌كى كرده‌يى و كارا هه‌يه‌بۆ ده‌ستكردن به‌جوڵه‌ى دبلۆماسى له‌سه‌ر هه‌موو لايه‌نه‌كانى په‌يوه‌ند به‌و پرسه.
ده‌نگدان له‌به‌رژه‌وه‌ندى راپرسى هه‌رێمى كوردستان، گه‌لى كورد له25 ئه‌يلول مێژووێكى پڕشنگدارى تۆماركرد، هه‌روهها نامه‌يه‌كى ئاراسته‌ى جيهان كرد، كه‌ئێمه‌ناتوانين له‌گه‌ڵ عێراق بژين، كه عه‌قڵيه‌تێكى تائيفى و شۆڤێنى حكومى ده‌كات، وڵات ه‌ێزێكى تاريك بينى داعشى باڵاده‌سته به سه‌ريه‌وه، به‌ڵام به مۆركێكى مه‌زهه‌بێكى تر.
پێويسته ئێمه خۆمان سه‌رقاڵ نه‌كه‌ين به گێرانى ئاهه‌نگ و هه‌ڵسين بهه‌ه‌ڵسه‌نگاندنى پرۆسه‌كه، بۆ ئه‌وه‌ى بۆ رۆژه‌سه‌خته‌كانى داهاتوو چى بكه‌ين، من نامه‌وێت ره‌شبينبم، به‌ڵام پێويسته ئه‌وه بزانين رۆژانى داهاتوو قورسه له هه‌موو رووێكه‌وه، هه‌ندێكى خۆمان دروستمان كردووه.
سه‌ركرده‌كانى كورد ــ هه‌ندێك هه‌ڵه‌ى زۆريان ــ كردووه، كه هه‌لى گونجاوه‌وه‌ك پاساو بۆ ده‌سه‌ڵات دارانى به‌غدا له‌ساڵى 2003 تا 2017 بۆ به‌رده‌وامى دانى به‌سياسه‌تى دوژمندارانه‌ى به‌رامبه‌ر كوردستان و بهه‌ێزكردنى پێگه‌ى سه‌ربازى و ئه‌منى، به‌ڵكو سه‌كردايه‌تى كورد رۆڵى هه‌بوو له بهه‌ێزكردنه‌وه‌ى ئه‌و كيانه‌ى كه‌سه‌ر له نوێ دوژمنداريه‌تى كورد كات، سه‌ركرده‌و پارته كورديه‌كان له سه‌رده‌مى جه‌عفه‌رى و ماليكى و عه‌بادى زۆر گوێيان به پێشێلكارى ده‌ستوورى نه‌ده‌دا به‌هۆى ئه‌وه‌ى پاره‌يه‌كى زۆريان له به‌غدا بۆ دههات، سه‌ركرده‌كانى كورد ئه‌و پاره‌يان بۆ دامه‌زراندنى ژێرخانى ئابوورى كوردستان به‌كار نهه‌ێنا، به‌ڵكو زۆربه‌يان بۆ ئامانجى كه‌سى و حزبى و هاندانى شێوازى تر به كاربردنى بكوژ له نێوان چينه‌كان كه هه‌ندێك گه‌يشته لوتكه به‌فێڵ ناياسايى.
زۆرێك له‌سه‌كرده‌كانى كورد له‌كاور و بارى سياسى به ئه‌ندازه‌ى ته‌مه‌نى سه‌ركرده‌كانى حزبى ده‌عوه‌ى فه‌رمانڕه‌واى عێراق ئه‌زموونيان هه‌يه له سياسه‌ت، سه‌ركرده‌كانى كورد ه‌ێزى ئاسمانى عێراقيان دروستكردووه به هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ ئه‌مريكا و دايان به‌عێراق، كه نوێترين فرۆكه و تۆپ و ده‌بابه‌يان ه‌ێنا، هه‌روهها به‌ژداربوون له‌دروستكردنه‌وه‌ى ده‌زگا ئه‌منيه‌دابڵۆسێنه‌ره‌كان.
كورد كه‌م ته‌رخه‌م بوو له‌دروستكردنى ه‌ێزێكى سه‌ربازى ه‌ێرشبه‌ر، ه‌ێزى پێشمه‌رگه وه‌ك ه‌ێزى پارێزه‌ر مايه‌وه، به چه‌كى ساده‌به‌نيسبه‌ت ه‌ێزى سه‌ربازى عێراق، هه‌روه‌ك سه‌كرده‌كانى كوردى لايه‌نگرى ماليكى و ئێران هاوكارى عێراقيان كرد له ژێر به‌ندى حه‌فتى نه‌ته‌وه يه‌كگرتووه‌كان ــ ئه‌نجومه‌نى ئاسايش ــ بێته‌ده‌ره‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى له‌ناوبردنى به‌كۆمه‌ڵى عه‌ره‌بى سووننه‌و بوونيان له كوردستان سه‌كردايه‌تى كورد نه‌يتوانى له خزمه‌ت دروستكردنى ه‌ێزێكى سياسى و سه‌ربازى به‌كاريان به‌ێنێت بيانخاته ژير هه‌ژموونى خۆى، ئه‌وه ئه‌وانن جارێكى تر له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتى داپڵۆسه‌ر رێك ده‌كه‌ون، كه بڕيارى وێرانكردنى شاروگونده‌كانى دان.
راسته سووربوونى سه‌ركردايه‌تى كورد له سه‌ر راپرسى جێگاى رێزه لاى هه‌موو كورد، له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موو پاڵه‌په‌ستۆ نێوده‌وڵه‌تى و هه‌ڕه‌شانه‌ى به‌غدا و ه‌ێزه هه‌رێميه‌كان، به‌ڵام دبلۆماسيه‌كى كاراى نه‌بوو پێش راپرسى له سه‌ر ئاسته‌كانى هه‌رێمى و نێوده‌وڵه‌تى، ئه‌وه‌ش له بريارێكى ئه‌نجومه‌نى ئاسايش له به‌رژه‌وه‌ندى عه‌بادى سه‌رچاوه‌ى گرتووه، كه ئيدانه‌ى راپرسى كرد، دبلۆماسيه‌تى به‌غدا سه‌ركه‌وتنى گه‌وره‌ى به ده‌ست ه‌ێنا له مێژووى حكومه‌ته‌كانى عێراقى له سياسه‌ى ده‌ره‌وه‌به‌ده‌ستيان نهه‌ێنابوو.
ئه‌گه‌رچى حكومه‌تى به‌غدا زۆربه‌ى به‌نده‌كانى ده‌ستوورى تايبه‌ت به بنياتنانى سيسته‌مێكى ديموكراسى و فيدڕالى پێشلێكردووه، ئێستاش تاوانى دژ به مرۆڤايه‌تى له دژى عه‌ره‌بى سوونه ئه‌نجام ده‌دات، ئه‌و شكسته‌ش ده‌گه‌ڕيته‌وه‌بۆ دبلۆماسيه‌تى كوردى كورتبينيان بۆسروشتى بريارى ئه‌مريكى و سياسه‌تى بۆش و ئۆباما، كه عێراقيان وه‌ك پارچه‌يه‌ك زێر پێشكه‌شى ئێران كرد، ئه‌و پێداگريه‌ى مه‌سعوود بارزانى به‌رامبه‌ر راپرسى ئه‌نجامى دا كه بووه مێژووێكى پرشنگدار، پێويست بوو جه‌لال تاڵه‌بانى له كاتى نووسينه‌وه‌ى ده‌ستوور ئه‌نجامى بدات، كه زامنى ئه‌نجامدانى راپرسى به روون و ئاشكرايى بكات، سه‌كردايه‌تى كورد به‌بێ پاساوێكى مه‌عقوڵ بێده‌نگ بوون له به‌رامبه‌ر جێبه‌جێ نه‌كردنى ماده‌ى 140 له ده‌ستوورى عێراقى كه پێويست بوو له كۆتايى ساڵى 2007 جێبه‌جێ بكرێت، ئێستاش هه‌رێمى كوردستان تاوان بارده‌كه‌ن به پێشێلكردنى ده‌ستوور.
سه‌كرده‌كانى كورد هه‌ڵوێستێكى سياسى روونيان ده‌رنه‌بڕى كاتێك ماليكى 19 به‌ندى له رێكه‌وتنى هه‌ولێر پێشێل كرد له رێكه‌وتنى ساڵى 2014، ياخود كاتيك سه‌ركرده‌كانى شيعه‌ره‌تيان كرده‌وه چاوه‌روانى گه‌يشتنى وه‌فدى كوردى بكه‌ن، بۆ پێدانى متمانه به ماليكى، وه‌فدى كوردى به ه‌ۆى پاڵه‌په‌ستۆى ئه‌مريكا به‌ملكه‌چى رۆيشتن بۆ به‌غدا، ئه‌وه‌ش پاڵى به عه‌بادى وه‌نا، كه گوێ نه‌داته داواكاريه‌كانى كورد و ده‌ست بكات به پێداگرى و له‌زۆر لايه‌ن نكۆڵى له‌مافى بكات، توندتر له ماليكى دژايه‌تى كورد كات، به‌ڵام به‌شێوازێكى دبلۆماسيى.
چى دواى راپرسى؟ چه‌ند كارێك هه‌يه‌پێويسته‌له‌ناوخۆ و ده‌ره‌وه‌ئه‌نجام بدرێت له‌لايه‌ن حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستا:
1ــ يه‌كخستنى به‌ره‌يى ناوخۆ:
پێويسته سه‌ركه‌وتنى راپرسى تووشى سه‌ركه‌شيمان نه‌كات كه‌ده‌وڵه‌تى سه‌ربه‌خۆى كوردستانمان چه‌سپاند، رۆژانى داهاتوو پڕه‌له‌چاورواننه‌كارى ناخۆش و ته‌حه‌دى قورستر له‌وانه‌ى رابردووه، پێش هه‌مووشت پێويستمان به‌رێكخستنه‌وه‌ى ماڵى كورديه، ئه‌وه‌ش پێويستى به‌قوربانى دانى گه‌وره‌و دوورخستنه‌وه‌ى به‌ژه‌وه‌ندى ته‌سكى حزبيه، هه‌روه‌ك پێويسته‌ئه‌وانه‌مان له‌بير نه‌چێت، كه له‌گه‌ڵ قاسمى سلێمانى سه‌رقالى پيلان دانان بوون بۆ له‌باربردنى راپرسى له‌كاتژمێره‌كانى كۆتايى له شارى كه‌ركوك، كه‌واته تابورى شه‌شه‌مى لايه‌نگر بۆ ئێران هه‌يه، چالاكى تێكده‌رانه‌ى نه‌وه‌ستاندووه له شوێنى بريار له چوارچێوه‌ى پارته كوردستانيه‌كان.
چاوه‌روان ده‌كرێت ئابلوقه‌يه‌كى ئابوورى توندى هه‌رێمى بخرێته سه‌ركوردستان هه‌روه‌ك به‌راشكاوانه رايانگه‌ياندووه كه له‌ميانه‌ى ئابلوقه‌وه شۆرشى برسيكردن دژ به كوردستان ئه‌نجام ده‌ده‌ن، به‌و ئومێده‌ن كه دۆخێك دروست بكه‌ن سه‌ركرده‌كانمان به ناچارى بگه‌ڕينه‌وه به‌غدا و ته‌سليم به عه‌بادى بن، كه له‌و ماوه‌يه دكتاتۆريه‌تى عه‌بادى بۆ كورد ئاشكرابووه، له‌راستيدا لێدوانه‌كانى عه‌بادى به‌رامبه‌ر كورد، لێدوانه‌كانى سه‌دام حسێنمان بير ده‌خاته‌وه، به‌ڵێ سه‌كرده‌كانى به‌غدا له ميانه‌ى ئابلوقه‌ى ئابوورى و په‌راوێزخستنى دبلۆماسى پيلانيان دژى كورد ئه‌نجام دا، ئێستاش ده‌يانه‌وێت هه‌مان ئه‌زموون دووباره‌بكه‌نه‌وه‌له‌ميانه‌ى ميلىشاكانى حه‌شدى شه‌عبى له كوردستان كه‌شێكى هاوشێوه‌ى كه‌شى دواى راپه‌رينى 1991 دروست بكه‌نه‌وه، گه‌لى كوردى سته‌مديته له‌و ده‌ستكه‌وته مێژووييه بێبه‌ش بكه‌ن، نوخبه‌ى ده‌سه‌ڵاتدار پێوسته ئاورێك له داواكاريه‌كانى گه‌لى كورد بنه‌وه، مووچه‌ى هه‌ڵگيراويان پێ بده‌نه‌وه له ماڵى ده‌وله‌ت، له‌و رۆژگاره برسيه‌كان ده‌بينن سه‌كرده‌كانيان له‌و په‌ڕى خۆشى ده‌ژين ئه‌وان تواناى به‌ره‌نگاريان نامێنێت، حه‌زده‌كه‌م سه‌رنجى خوێنه‌ران راكێشم بۆ وانه‌يه‌كى به‌پێز له‌سيره‌ى نه‌به‌وه‌ى، كاتێك قوره‌يش پێوه‌نديان له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ر و هاوه‌ڵانى پچراند له مه‌كه، ئه‌و رۆژگاره‌زۆر سه‌خت بوو، هاوه‌ڵێكى پێغه‌مبه‌ر هات سكاڵاى برسێتى خۆى كرد، پێغه‌مبه‌ر سكى موباره‌كى پێ نيشاندا كه به‌ردى لێ به‌ستبوو له برسان، له‌و رۆژگارههاوبه‌شى ژيانى كۆچى دوايكرد بوو، به‌ڵام له كۆتايى سه‌ركه‌وتن بۆ ئه‌وان بوو.
2ــ كرانه‌وه به‌رامبه‌ر عه‌ره‌ب و توركمان له كوردستان:
ناتوانين ناوچه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێم بلێكێنينه‌وه، كه ده‌ستوورى عێراقى له ئه‌نجامى لاوازى دبلۆماسى كوردى شوێنكه‌وته‌ى ئه‌مريكا كرا به‌ــ كێشه‌له‌سه‌ره‌كان ــ به‌ر له‌وه‌ى زمانه‌تى ته‌واويان پێ نه‌درا، پێويسته پرۆژه‌يه‌كى كامڵ و كراوه كه مافى راسته‌قينه‌ى بۆ توركمانه‌كان هه‌بێت له رێى نوێنه‌رى (به‌ره‌ى توركمانى) و عه‌ره‌ب له ميانه‌ى كۆبوونه‌وه‌ى عه‌ره‌بى سياسى له كه‌ركوك.
پێوسته ده‌ست له سياسه‌تى كڕين هه‌ڵگرين له نێوان عه‌ره‌ب و توركمان و ته‌عاملكردنى جدى له گه‌ڵيان له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانى راسته‌قينه‌ى خاوه‌ن نفوز، ئومێده‌وارم سه‌ركردايه‌تى كورد له رۆژانى داهاتوو پرۆژه‌يه‌كى فران پێشكه‌ش بكرێت بۆ زه‌مانه‌تى مافه‌كانى عه‌ره‌ب و توركمان، ئه‌و پرۆژه‌يه ئه‌گه‌ر جێبه‌جێ بكرێت پاڵه‌په‌ستۆى هه‌ندێك وڵاتانى ناوچه‌كه‌كه‌م ده‌كاته‌وه.
3ــ پێوه‌ندى له‌گه‌ڵ هه‌ندێك وڵاتانى ناوچه‌كه‌پێدانى زه‌مانه‌تى پێويست:
شكستى دبلۆماسيه‌تى كوردى پێش راپرسى به‌شێوه‌يه‌كى روون ده‌ركه‌وت له‌گه‌ڵ توركياى هاوپه‌يمانيان، له رابردوو سه‌كرده‌كانى هه‌رێم و حكومه‌تى پارتى داد و گه‌شه‌پێدان له ئه‌نقه‌ره هه‌وڵى زۆرى دا له‌بنياتنانى هاوپه‌يمانيه‌تێكى سياسى پاڵپشت به‌به‌رژه‌وه‌ندى ئابوورى و سياسه‌تى ئه‌منى هاوبه‌ش، به‌ڵام دبلۆ ماسيه‌تى كوردى ئه‌و بهها به ه‌ێزه‌ى ناوچه‌يى له ده‌ستداوه، له‌گه‌ڵ هاتنى بن عه‌لى يه‌ڵدرم و لادانى داود ئۆغلۆ، كه‌سياسيه‌كى دوربين ولێزان بوو بۆ چاره‌سه‌رى كێشان، ئه‌وه‌جگه‌له‌وه‌ى هاوسۆزبوو له‌گه‌ڵ ويسته ره‌واكانى كورد، پێويسته حكومه‌تى هه‌ريمى كوردستان ده‌ستپێشخه‌رى بكات له‌گه‌ڵ حكومه‌تى توركيا نيه‌تى خۆى بۆ روون بكاته‌وه له ئه‌نجامدانى راپرسى و دانوستان بكات له سه‌ر ئه‌و مه‌رجانه‌ى ره‌چاوى دۆخى حكومه‌تى توركيا بكات، كه ترسى له پيلانى رۆژئاوا هه‌يه له‌سه‌رى، له رابردووش هه‌وڵێكى كوده‌تا ده‌ربازى بوو، هه‌روهها له ميانه‌ى پاڵپشتى ئه‌مريكا بۆ ئيداره‌ى پارتى كرێكارانى كوردستان له رژئاوا مه‌ترسى توركياى زياتر كردووه، ئه‌وه‌ش ده‌كرێت له رێگاى به كاره‌ێنانى سه‌ركرده‌كانى توركمان و سه‌ركرده‌و كه‌سايه‌تيه ئيسلاميه‌كانى هه‌رێمى كوردستان و كوردستانى توركيا كه پێوه‌ندى باشيان هه‌يه له‌گه‌ڵ حكومه‌تى ئه‌ردۆگان بۆ رازيكردنى ئه‌ردۆگان بۆ پێويستى راپرسى به‌ر له ئه‌نجامدانى.
له ئێستادا سه‌ركرده‌كانى توركيا ــ به‌حه‌ق، يان ناحه‌ق ــ هه‌ست ده‌كه‌ن، كه بارزانى له چوارچێوه‌ى پيلانى ئسرائيلى ــ ئيمارات ــ سعوودى ده‌جوڵێته‌وه، بۆ ده‌وره‌دانى توركيا له به‌ر كيانێكى كوردى، كه له‌خانه‌قين ده‌ست پێ ده‌كات له ده‌ريايى سپى كۆتايى دێت، له داهاتووش ئيسرائيل و ويلايه‌ته يه‌كگرتووه‌كان بنكه‌ى سه‌ربازى له‌و كيانه كورديه داده‌نێنن، له پێناو ده‌وره‌دانى توركيا و كه‌مكردنه‌وه‌ى رۆلى له ناوچه‌كه، هه‌روه‌ك توركيا پێى وايه ئێستا راپرسيه‌و پاشان سه‌ربه‌خۆييه، ئه‌وه‌ش پێشينه‌يه‌كى مه‌ترسيدار دروست له كات له سه‌ر كورد له توركيا.
به‌كورتى حكومه‌تى توركيا هه‌ست به‌پيلان ده‌كات له دژى، كورد جێبه‌جێى ده‌كات له رێگاى مه‌سعوود بارزانى، هه‌روه‌ك له‌و دوايه كه ئه‌ردۆگان زۆر به ناشيرنى وه‌سفى بارزانى كرد، كه نه‌زان و نه‌بوونى شه‌رعيه‌ت و شێخى ده‌ره‌به‌گ، كه ه‌يچ بههايه‌كى نيه ئامرازێكه به‌ده‌ستى ئيسرائيل بۆ جێبه‌جێكردنى پيلانه بوچه‌كانيان دژى توركيا، هه‌رێمى كوردستانى به‌كيانێكى ئيرهابى وه‌سفكرد، هه‌روه‌ك هه‌ڕه‌شه‌ى پشتشكاندى هه‌رێمى ده‌كرد له ميانه‌ى ئابلوقه‌ى ئابوورى رێگرى له ره‌وانه‌كردنى نه‌فتى هه‌رێمى كوردستان، ئه‌وه‌ى يارمه‌تى ده‌رى ئه‌و قه‌ناعه‌ته‌ى ئه‌ردۆگانه، نه‌بوونى حكمه‌ته له‌لايه‌ن ده‌ستگاكانى ئاسايش له هه‌رێمى كوردستان كه رێگايان به هه‌ندێك هه‌ڵس و كه‌وتى هه‌ڵه‌دا لايه‌ن هه‌ندێك كه‌س ئاڵاى ئيسرائيليان به‌رزكرده‌وه، له‌كاتى پاڵپشتى كردنى راپرسى له هه‌ندێك وڵاتى ئه‌وروپا و هه‌ندێك شارى كوردستان، هه‌روهها هه‌ندێك لهه‌ه‌وادارانى په‌كه‌كه‌رۆلى به‌رچاويان هه‌بوو له‌دروستبوونى ئه‌و ناكۆكيه‌بارزانى و ئه‌ردۆغان، كه‌ماوه‌يه‌كى كورت بارزانى له كرێگرته‌يه‌كى ميتى توركى و ده‌ره‌به‌گێك كه كوردستانى فرۆشتبووه توركيا، كرديان به‌پاڵه‌وانێكى نه‌ته‌وه‌يه‌يى، له‌كاتێدا هه‌ده‌په‌و په‌كه‌كه‌بڕوايان به سه‌ربه‌خۆيى نيه بۆ كوردستان، به‌ڵكو جه‌خت له سه‌ر به‌رێوبردنى خۆجێى هه‌يه، هاوپه‌يمانى كردن له‌گه‌ڵ چه‌په‌كانى عه‌ره‌ب و تورك بۆ دروستكردنى به هه‌شتێكى ماركسى له رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست.
له‌به‌ر ئه‌و ه‌ۆكارانه‌چاوه‌روان ده‌كرێت توركيا كاردانه‌وه‌ى توندى ببێت به‌رامبه‌ر بهه‌ه‌رێم، ئه‌گه‌ر جێبه‌جێيان بكات ده‌بنه‌گوزى كه‌مه‌رشكێن له‌ئابوورى هه‌رێم، ئابوورى هه‌رێم ئابووريه‌كى لاوازه، ژێرخانى ئابوونى له‌ده‌ستداوه، سياسه‌تى ئاسايشى خواردنمان نيه‌بۆ رێگرى له‌و گوزره‌كاريگه‌رانه‌له‌گه‌لى كورد كه‌به‌سياسه‌تى بڕينى موچه‌تێپه‌ڕێ، كه‌پێى ده‌گوترێت "پاشه‌كه‌وتى به‌زۆر" كه‌رێژه‌يه‌كى زۆرى له‌دانيشتوانى هه‌رێمى گرته‌وه، كه‌له‌ژێر ه‌ێڵى هه‌ژارى ده‌ژين، ئێمه‌نامانه‌وێ ببينه‌به‌تاڵكردنه‌وه‌ى خۆراگريه‌كان، به‌ڵام پرسيار ده‌كه‌ين چه‌ند و چۆن ئه‌و گه‌له‌ده‌توانێت ته‌حه‌مولى ئه‌و ئابلوقه‌سێ لايه‌نيه‌بكات، كه‌له‌نێوان به‌غدا و ئه‌نقه‌ڕه‌و تهه‌ران منداڵانه‌به‌ربووينه‌خوێنى ئه‌و گه‌له، كه‌كه‌وتۆته‌ده‌ستى نوخبه‌يه‌كى ده‌سه‌ڵاتدارى گه‌نده‌ڵ؟
كه‌واته‌پێويستمان به‌سياسه‌تێكى كارا و لێهاتووانهه‌ه‌يه‌دڵسۆزانى خاوه‌ن توانا پێى هه‌ڵستن، نه‌ك ئه‌و گه‌نده‌ڵكارانه‌ى بوونهه‌ۆى زيان گه‌ياندن به‌دبلۆماسيه‌ت و ه‌ۆى ئه‌و په‌راوێزخستنى كورد له‌ناوه‌نده‌نێوده‌وڵه‌تيه‌كان.
گرنگترين ده‌سپێك دۆزينه‌وه‌ى رێگايى گه‌يشتنى حكومه‌تى هه‌رێمه‌به‌تايبه‌ت له‌گه‌ڵ توركيا، ئاشكرايه‌ئه‌ردۆگان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى تونده‌بۆ ئه‌وشتانه‌ى ده‌بنه‌زيان بۆ حكومه‌ته‌كه‌ى و به‌رژه‌وه‌ندى توركيا، به‌ڵام كه‌سێكى براگماتى و به‌سۆزه‌له‌گه‌ڵ ئه‌وپرسانه‌ى كه‌پێوه‌ستن به‌ئيسلامه‌وه، بۆيه‌وه‌ك قۆناغى يه‌كه‌م ده‌كرێت داوا له‌سه‌ركرده‌ى پارته‌ئيسلاميه‌كان و كه‌سايه‌تيه‌ئيسلاميه‌كان بكرێت هه‌ڵسن به‌نێوه‌نگيرى بۆ كه‌م كردنه‌وه‌ى ئه‌و ئاڵۆزيه‌ى ئێستاى پێوه‌نديه‌كانى نێوان هه‌رێمى كوردستان و توركيا. ئه‌وه‌ش له‌رێگاى پێدانى هه‌ندێك زه‌مانات به‌حكومه‌تى توركيا له‌شێوه‌ى:
1ـــ راگرتنى ئه‌و ياريه‌ى له‌نێوان هه‌ندێك لايه‌ن و كه‌سايه‌تى له‌سه‌ر كورد حيساب و ئيسرائيل، چه‌ندين لايه‌نى عه‌ره‌بى و رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌راستى پێوه‌ندى نه‌ێنيان هه‌يه‌له‌گه‌ڵ ئيسرائيل، به‌ڵام رێزى هه‌ستى گه‌لانى مسوڵمان ده‌كه‌ن، ئاشكراى ناكه‌ن به‌هۆى ده‌رچوون له‌راى گشتى، ئيسرائيل كيانێكى سياسى شه‌ره‌نگێزه، ه‌يچ بههايه‌ك نازانێت، دژى گه‌لانه‌به‌تايبه‌ت كورد، چه‌ندين به‌ڵگه‌ى بهه‌ێزم لايه‌بۆ نمونه‌جه‌خت ده‌كه‌نه‌وه‌له‌وه‌ى له‌ساڵى 1975 ناوه‌نده‌كانى صهه‌يۆنى و ته‌ل ئه‌بيت كيسه‌نجه‌ر و ئيدراه‌ى سه‌رۆك قۆرديان بروا پێه‌ێنا بۆ رازى كردنى شا له‌بڕينى هاوكارى له‌بزوتنه‌وه‌ى كوردى به‌داوايه‌له‌لايه‌ن ئه‌نوه‌رساداتى سه‌رۆكى مصرى، ئه‌نوه‌ر سادا گوتى ناتوانين سولح له‌گه‌ڵ ئيسرائيل بكه‌ين مادام كيسه‌نجه‌ر هه‌ڵناستێ به‌كه‌مكردنه‌وه‌ى پاڵه‌په‌ستۆى ئه‌مريكى له‌سه‌ر عێراق له‌رێگاى بڕينى هاوكارى ئه‌مريكى و ئيسرائيلى بۆ مصطفى بارزانى له‌پێناو دروستكردنى كه‌شێك بۆ رێكه‌وتن له‌گه‌ڵ ئيسرائيل.
هه‌موومان له‌بيرمانه‌چۆن مۆسادى ئيسرائيلى له‌ساڵى 1999 عه‌بدوڵا ئۆجه‌لانى ده‌ستگيركر و ته‌سليمى توركياى كرده‌وه، ئيسرائيل ده‌سه‌ڵاتێكى ره‌گه‌زپه‌رستى شه‌رانگێزه، ته‌نانه‌ت به‌شێكى له‌جووله‌كه‌ش خۆيان به‌رى ده‌كه‌ن له‌كاره‌كانى ئيسرائيل، ئه‌وه‌جگه‌له‌وه‌ى زه‌وى مسوڵمانانى داگيركردووه.
2ــ پێدانى هه‌ندێك زه‌ماناتى ئه‌منى به‌توركيا له‌رێگاى رێكه‌وتنى ئه‌منى پێدانى ئيمتيازاتى ئابوورى بهه‌ێز بۆ ماوه‌يه‌كى دوورمه‌ودا، رێگادان به‌فراوانكردنى بنكه‌سه‌ربازيه‌كانى ئێستاى توركيا له‌كوردستان، ئه‌وه‌ش به‌شێوه‌يه‌كى كاتى بۆ پێدانى دڵنيايى زياتر.
3ــ دانيشتن له‌گه‌ڵ به‌ره‌ى توركمانى به‌مه‌به‌ستى پێدانى مافى زامنكردنى به‌ژداريان له‌به‌رێوبردنى ناوچه‌كانى ده‌ره‌وه‌ى هه‌رێمى كوردستان، ئه‌و پێدانه‌لاى ئاردۆگان گرنگه‌چونكه‌ئه‌و سووره‌پاڵپشتى، ئه‌وه‌ش له‌لايه‌ن بزوتنه‌وه‌ى كارى نه‌ته‌وه‌يى به‌سه‌رۆكايه‌تى ده‌وڵه‌ت باخچه‌لى، چونكه‌ئه‌و بزوتنه‌وه‌يه‌پاڵپشتى توركمان به‌كارى يه‌كه‌مى ده‌زانێت له‌يه‌كه‌مينه‌كانى سياسه‌تى ده‌ره‌وه‌يانه.
4ــ داواكردن له‌د.عه‌لى قه‌ره‌داغي وم صلاح الدين بههائه‌دين له‌گه‌ڵ بژارده‌يه‌ك له‌زانايانى كوردستان هه‌ڵسن به روونكردنه‌وه‌ى ئه‌ودۆخه‌ى كهه‌ه‌رێمى ناچاكرد به‌ئه‌نجامدانى راپرسى.
5ــ هه‌رێم ئاماده‌يى نيشان بدات بۆ دروستكردنى كيانێكى فيدڕالى له‌گه‌ڵ ه‌ێزه‌سونيه‌كان، پاشان ئه‌و كيانه‌ئاماده‌سازى بكات بۆ كۆنفيدڕالى له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتى بغدا، هه‌رچه‌ند حكومه‌تى به‌غدا نه‌كيانى فيدڕالى سونى قبوڵ ده‌كات، نه‌كۆنفيدڕالى، به‌ڵام ده‌بێته‌به‌ڵگه‌يه‌كى بهه‌ێز له‌ده‌ست سه‌ركردايه‌تى كوردستان بۆ رازى كردنى توركيا و وڵاتانى ناوچه‌كه، كه‌كورد ه‌ۆكارى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ناوچه‌كه‌نيه، به‌ڵكو ئه‌وه‌به‌غدايه‌پێكه‌وه‌ژيان و هاوبه‌شى ره‌ت ده‌كاته‌وه.
6ــ داوابكرێت هه‌ندێك وڵات و ده‌زگا له‌وڵاتانى خه‌ليج داوا قه‌ناعه‌ت به‌حكومه‌تى توركيا بێنن، هه‌ره‌شه‌كانى كه‌م بكاته‌وه‌و هه‌نگاو نه‌نێت دژى هه‌رێمى كوردستانى، هه‌ڕه‌شه‌كانى توركيا له‌قازانجى كۆمارى ئيسلامى ئێرانه‌و فراوانبوونى ده‌سه‌ڵاتى تائيفيه، له‌ماوه‌يه‌كى دوورتر زيان به‌حكومه‌تى ئه‌ردۆگان ده‌گه‌ينێت، ئيڕان هاوكارى هاوپه‌يمانى ئه‌مريكى و رۆژئاوا بوو بۆ روخانى حكومه‌تى تاليبان و پيرۆزبايكردن له‌كوده‌تاكه‌ى مصر، چونكه‌لێدان بوو له‌به‌رژه‌وه‌ندى ئيخوان موسليمين.
7ــ ناردنى وه‌فدێكى گه‌وره‌به‌سه‌رۆكايه‌تى كاك مه‌سعوود و سه‌كرده‌كانى يه‌كێتى نشتيمانى كوردستان بۆ رازيكردنى حكومه‌تى ئێران كه‌كوردستان سه‌ربه‌خۆيه، نه‌ئه‌مرۆ نه‌له داهاتوو نابێته‌بنكه‌يه‌ك زيان به‌به‌رژه‌وه‌ندى كۆمارى ئيسلامى بگه‌ينێت، پێدانى ئه‌و زه‌مانه‌تيانه‌ى پێشتر ئاماژه‌مان پێكرد بۆ توركيا، له‌گه‌ڵ ره‌زامه‌ندى له‌سه‌ر هه‌ندێك ميكانزمى ئه‌منى هاوبه‌ش بۆ دڵنيايى ئێرانيه‌كان، كهه‌ه‌ريمى كوردستان ه‌يچ به‌كارى ناه‌ێنێت دژى به‌رژه‌وه‌نديه‌كانى ئێران، چونكه‌ئێران ده‌يه‌وێت پشكى هه‌بێت له‌پرۆژه‌كانى ده‌ره‌ێنان و ره‌وانه‌كردنى نه‌فت و غاز.
8ــ داواكردن له‌حكومه‌تى ئێرانى رۆڵ بگێرێت له‌نێوندگيرى نێوان به‌غدا و هه‌ولێر بۆ رێكه‌وتن له‌سه‌ر سيسته‌مى كۆنفدڕالى، ره‌زامه‌ندى نيشاندان له‌سه‌ر هه‌ندێك پرسى سنوور و كه‌په‌يوه‌سته‌به‌سامانى سروشتى وه‌ك ئاو وهابه‌شى له هه‌ندێك پرۆژه‌ى ئابوورى كه‌مۆركێكى ستراتيژى گه‌وره‌يان پێوه‌يه.
9ـــ ده‌ستكردن به‌سه‌ردانى دبلۆماسى له‌وڵاتانى يه‌كێتى ئه‌وروپا و له‌گه‌ڵ ئيمتيازات له‌كه‌رتى نه‌فت و غاز، چونكه‌ده‌ستكردن به‌جوڵه‌ى دبلۆماسى له‌ئه‌مريكا و يه‌كێتى ئه‌وروپا ئاسانتره‌له‌جوڵه‌كردن له‌وڵاتانى دراوسێ و ناوچه‌كه.
به‌كورتى: قۆناغى دواى راپرسى ئاسانتر نيه‌له‌قۆناغى ئه‌نجامدانى راپرسى و پێويستى به‌ده‌ستپێشخه‌رى كرده‌يى و خێرا هه‌يه‌بۆ رێكخستنه‌وه‌ى ئه‌و ناكۆكيانه‌ى له‌ماڵى كورد هه‌يه، ئاوڕدانه‌وه‌بۆ كاره‌ساته‌كانى به‌سه‌ر گه‌لى كورد هاتووه‌له‌لايه‌ن سته‌مكاران، هه‌روه‌ك پێويستمان به‌دانانى نه‌خشه‌رێگايه‌كى كرده‌يى و كارا هه‌يه‌بۆ ده‌ستكردن به‌جوڵه‌ى دبلۆماسى له‌سه‌ر هه‌موو لايه‌نه‌كانى په‌يوه‌ند به‌و پرسه.
|